سیزده بدر و آنچه تاریخ درباره این آیین باستانی می گوید

سیزده بدر برای هیچ کدام از ما ایرانی ها نا آشنا نیست. فرقی نمی‌کند که در کدام بخش از این گیتی زندگی کنیم. اگر خون ایرانی در رگ‌هایمان جریان داشته باشد به رسومات و آیین‌های ایرانی پایبندیم و سیزده بدر نیز همانند دیگر رسم‌های کهن ایران اهمیت و جذابیت‌های خاص خود را برای ما دارد. اینکه پس از دوازده روز آغازین سال و نوروز زیبا، به دل طبیعت برویم و نوروز را به زیبایی، در کنار عزیزانمان به پایان برسانیم، سبزه گره بزنیم، سبزه ها را به آب بسپاریم، بخندیم و دل را به طبیعت پرغرور بسپاریم و مجدد برای کار و زندگی در سال جدید آماده شویم، بی شک برای ما خالی از لطف نیست.

و اما اگر بدانیم این رسم زیبا از کجا و چگونه شکل گرفته است برای ما این زیبایی دوچندان خواهد شد.

واژۀ سیزده بدر به چه معناست؟

«سیزده بدر» یا «سینزده به در» یا «سینزه به در» را اگر بر اساس لغت نامه دهخدا بخواهیم معنا کنیم به این شکل است: «سیزده» که به معنای سیزده و یا روز سیزدهم است. «به» به معنای به سوی و «در» به معنای در و دشت و صحرا است. و اگر به شکل کلی بخواهیم ترجمه اش کنیم به معنای بیرون‌ رفتن و گذراندن زمان در دامان طبیعت است.

سیزده بدر و باور نحس بودن آن!

درباره‌ی آیین سیزده بدر همانند روز چهارشنبه سوری احتمالات و ابهاماتی وجود دارد که باعث شده در هر گوشه ای، نکاتی متفاوت درباره این آیین بشنویم و اولین این شنیده ها درباره نحس بودن این روز است که البته بی دلیل هم نیست. به این دلیل که نه تنها در گذشته که حتی در امروز بعضی از کشورهای اروپایی هنوز عدد سیزده را نحس می‌دانند. برای مثال یک سری از شرکتهای هواپیمایی مهم مانند لوفت هانزا و ایرفرانس صندلی با شماره 13 ندارند و یا حتی در بعضی از هتل ها و آپارتمان‌ها نیز ما عدد 13 را روی در اتاقها یا طبقات آسانسورها نمی بینیم. این که چرا در ایران این باور بین مردم رایج شده است نیز به دوره صفویه و زمانی برمی‌گردد که اروپایی ها پایشان را به کشورما باز کردند و عقاید و باورهای متفاوتشان از جمله باورهای خرافی یا غیر خرافی شان را با خود به ایران آوردند.

سیزده بدر در منابع تاریخی ایرانی

به صورت مشخص درباره‌ی بودن روزی تحت عنوان سیزده بدر در تاریخ شک و تردید وجود دارد اما درباره روز سیزدهم در تقویم و تاریخ ایران بیشتر صحبت شده و همۀ آن ها گواهی بر متفاوت بودن باور ایرانیان نسبت به عدد سیزده دارد.

یکی از معتبرترین منابع ایرانی که نزدیکترین توضیح درباره روز سیزدهم سال را دارد،«آثار الباقیه» ابوریحان بیرونی است که در این کتاب این دانشمند، ریاضی دان و ستاره شناس ایرانی، مبدا گاه شماری و تاریخ اقوام گوناگون را مورد بررسی قرار داده است و در کنارش روزهای سال را بر اساس خوش یمن و بدیمن بودنشان در جدولی تقسیم بندی کرده است و روز سیزدهم در کتاب او (سعد)خوش یمن یاد شده است.

سیزده بدر در دوران ساسانیان

در زمان ساسانیان آنطور که در کتاب «جشن های کهن ایرانی» آمده است، آیین برگزاری سیزده بدر در دربار شاهان ساسانی از روز سیزدهم فروردین ماه آغاز می‌شده و در روز هجدهم آن به پایان می‌رسیده و این جشن برای سیر و گشت و گذار و همراه با آواز و سرود در باغ و بوستان بوده است.

سیزده بدر در دوران قاجار

بعضی‌ها بر این باور هستند که ریشه اصلی سیزده بدر به این دوران برمی‌گردد. چون به طور مستقیم تا قبل از دوره قاجار در هیچ منبعی به برگزاری روزی با این نام به طور خاص اشاره نشده است.

در این دوران نیز آنطور که مهرداد بهار در کتابش «از اسطوره تا تاریخ» می‌گوید مردم در اماکن عمومی به جشن و پایکوبی می پرداخته اند و حتی خانم‌ها بدون روبنده در خیابان ها ظاهر می‌شده اند.

در کتابی دیگر با نام «شرح زندگانی من»، عبدالله مصطوفی با جزئیات، چگونگی انجام این مراسم را در دوره‌ی قاجار توضیح داده است. بر اساس توضیحات او، در روز سیزده بدر یا شب قبل از آن، هر خانواده ای با بقچه های خوراکی و سماورهای کوچک خود به بیرون شهر می‌رفته است. خوراکی‌هایی که معمولاً با خودشان می‌برده اند، کاهو با سرکه یا سکنجبین با سرکه شیره بوده است. اگرخانواده ای وضعیت مالی بهتری نیز داشت وسایل پخت آش رشته مانند رشته و نخود، لوبیا و اسفناج خرد شده را نیز به همراه کشک و دوغ می‌برد تا در کنار غذای اصلی، آش رشته را نیز تناول کنند. رسمی که هنوز نیز جذابیتهای خود را دارد این بوده که در این روز دخترهای دم بخت در انتهای روز برای پیدا کردن شوهر تا قبل از سیزده بدر سال بعد، سبزه گره می‌زدند.

آیین های مربوط به روز سیزده بدر

در گذشته مسابقات اسب دوانی، یادآور جنگ ایزد باران و دیو خشک سالی انجام می‌شده و در کنار این مسابقات، انواع بازی‌ها و رقص‌های گروهی، آب پاشی و آب بازی در این روز به پاسداشت پیروزی و برتری نیروی ایزد آب و از بین رفتن نیروهای بد و پلیدی‌ها محبوبیت داشته است و اکنون از رسوماتی که در این روز باقی مانده اند، گره زدن علف برای نزدیک شدن پیوند زنان و مردان، پختن آش رشته و سبزه به آب دادن هستند که خانواده ها از ابتدای روز سیزده بدر به سمت طبیعت و فضای آزاد حرکت می کنند و این رسم را به جا می‌آورند.

سیزده بدر در دوران کنونی

سیزده بدر که اکنون در تقویم ما «روز طبیعت» نامیده می‌شود. در این روز همه به پاس پایان نوروز به دل طبیعت می‌روند. و کشاورزان نیز کشت و کار خود را آغاز می‌کنند. در خراسان، کشاورزان این منطقه جشن کاشت یا شیشک اول می‌گیرند و کشت و کار خود را در سال جدید آغاز می‌کنند.

در این روز زرتشتیان ایران برای اجرای مراسم و نیایش در زیارتگاههای پیرسبز و پیر نارکی در یزد  دور هم جمع می‌شوند که علاوه بر نیایش فرصت مناسبی برای دیدار همدیگر در روز طبیعت است.

علاوه بر ایران در کشورهای دیگری مانند آذربایجان، افغانستان و تاجیکستان نیز مراسم سیزده بدر برگزار می‌شود.