از فرهنگ و هنر تا موسیقی بوشهری

شهرهای جنوبی کشور همواره از بی توجهی رنج برده اند. از بی توجهی به فرهنگ و هنر ارزشمند این استان ها گرفته تا درک ارزش ها و هنر نهفته در موسیقیشان. یکی از استان های جنوبی کشور که از فرهنگ و هنر و موسیقی بسیار ارزشمندی برخوردار است استان بوشهر است. از صنایع دستی بوشهر تا موسیقی بوشهری همواره دست کم گرفته شده اند و به ظرفیت های آن ها توجهی نشده است. در این مطلب قصد داریم به طور کامل در مورد فرهنگ و هنر و موسیقی بوشهری برایتان بگوییم.

آداب و فرهنگ و رسوم استان بوشهر

بد نیست پیش از هر چیز نگاهی به نام بوشهر داشته باشیم. گفته می شود نام بوشهر از اردشیر ساسانی آمده و نام آن رام اردشیر بوده است. رام اردشیر به مرور زمان دچار تغییرات شده و به مرور به ریشهر و سپس به بوشهر تبدیل گشته است.

از آنجایی که بوشهر شهری باستانی بوده، آداب و رسوم باستانی نیز به یادگار برای آن باقی مانده است. امروزه علاوه بر جشن ها و آئین های باستانی، جشن های مذهبی نیز در این استان جشن گرفته می شود. رسم و رسومات و بخشی از فرهنگ بوشهری شاید در گذشت زمان دچار تغییرات یا حذف شده باشد، اما همچنان بخش زیادی از آن باقی مانده. آنچه که از آداب و رسوم و فرهنگ استان بوشهر از دوران باستان به یادگار مانده شامل موارد زیر است:

• مراسم باران خواهی
• تقدس درختان
• کارهای گروهی و تعاونی
• مجلس ترحیم درگذشتگان
• مراسم ساروج کوبی

برخی از مراسم هایی که از دوران اسلامی در این منطقه به یادگار مانده هم شامل این موارد است:

• مراسم نیمه براتی
• نان پوشی
• معالجه بیماران
• عزایم نشینی
• تابه گرمک و…

البته این تنها جشن ها و آئین ها نیست که از فرهنگ و آداب و رسوم بوشهری به جای مانده بلکه بزم عروسی به خصوص مردمان بوشهری، خیام خوانی، یزله و یزله گری، سرور در عروسی ها، نان پوشی و دم دم سحری از دیگر بخش های فرهنگ و آداب و رسوم مردم بوشهر است.

هنر مردمان استان بوشهر

مردمانی با چنین آداب و رسوم و فرهنگی مگر می شود که به دستی بر هنر نداشته باشند؟ غیر ممکن است. یکی از مهمترین بخش های هنر بوشهری صنایع دستی این استان زیباست. مردم بوشهر در بخش های مختلفی از صنایع دستی همچون گبه بافی، گلیم بافی، عبابافی، نمدمالی، حصیربافی، سوزن دوزی، سفالگری، توربافی، تونیره بافی، صنایع دستی دریایی و بسیاری دیگر از بخش های صنایع دستی فعالیت دارند.

صنایع دستی در میان مردمان بوشهر نه تنها جایگاه هنری داشته بلکه مانند بسیاری دیگر از اقوام قدیمی یکی از مهمترین منابع امرار معاش و کسب درآمد این قوم نیز بوده است. صنایع دستی در گذشته کاربرد بسیاری در زندگی مردم داشته و به همین دلیل کسب درآمد از طریق آن در کنار ماهیگیری یکی از روش های امرارمعاش در این مناطق بوده است. اما در کنار چنین هنرهایی که در میان امرار معاش مردم جای گرفته بوده برخی هنرها نیز دلی بوده و تنها نشانگر ذوق مردمان این منطقه بوده اند. موسیقی بوشهری یکی از این هنرهاست. در ادامه در مورد تاریخچه موسیقی بوشهری و هر آنچه باید در مورد موسیقی بوشهری بدانید توضیح می دهیم.

موسیقی بوشهری

موسیقی بوشهری جهات مختلفی دارد. از موسیقی بندری که نه تنها در بوشهر بلکه در هرمزگان و خوزستان نیز ریشه دارد تا موسیقی های مذهبی، نوحه سرایی و آیین خیام خوانی و شاهنامه و مناجات و رباعی و مثنوی خوانی ها، همگی نشان از چندلایه بودن و عمیق بودن موسیقی در این استان و دیگر استان های جنوبی کشور دارد. حتی آثاری از موسیقی آفریقایی نیز در موسیقی جنوبی و موسیقی بوشهری و تاثیر آن در موسیقی مردمان جنوب کشور مشاهده می شود.

علت این چند لایه بودن موسیقی بوشهر به دلیل موقعیت جغرافیایی آن و البته تجاری بودن این شهر است. از شهرهای مختلف ایران و کشورها و قومیت های دیگر در این منطقه به دلیل مراودات تجاری ردپا و اثر فرهنگی به جا مانده و بر موسیقی این منطقه نیز تاثیرگذاشته است. موسیقی امروز به یکی از ارکان اصلی فرهنگ و هنر هر قومی تبدیل شده است و می تواند بر یک جامعه تاثیرگذار باشد.

سازهای مورد استفاده در موسیقی بوشهری و موسیقی جنوب

برخی از سازهای مورد استفاده در موسیقی جنوبی و بوشهری عبارتند از:

• سنج
• دمام
• بوق
• نی انبان
• ساز لیوا بوشهری
• عود
• نی جفتی
• دهل

نکته جالب در مورد این سازها این است که در برخی مناطق بوشهر حتی اجازه داده نمی شود که هر کسی از این سازها استفاده کند و مراسم خاصی را با آن ها اجرا کند. سازهای کوبه ای همچون تومبا و تمپو نیز در موسیقی های شاد و ریتم دار جنوبی و بوشهری مورد استفاده قرار می گیرد.

ریشه و اصالت موسیقی بوشهر

گفته می شود بیشترین اثر بر جامعه، فرهنگ و موسیقی بوشهر از آفریقایی ها بوده است. البته موسیقی بوشهر به دلیل نزدیکی این استان با مناطق لرنشین کشور بسیار زیاد تحت تاثیر فرهنگ و موسیقی لری نیز بوده و هست. البته این اثرات به این معنی نیست که فرهنگ و موسیقی بوشهری ریشه و اصل مشخصی نداشته و کاملا تحت تاثیر فرهنگ و موسیقی مردمان لر و آفریقایی بوده، اما به راحتی می توان تاثیرگیری از آن ها را در موسیقی اصیل و ریشه دار بوشهری مشاهده کرد.

در واقع موسیقی های بویر احمدی، بختیاری و آفریقایی نتوانسته اند بر موسیقی سنتی بوشهری غالب شوند، اما بر آن تاثیر زیادی گذاشته اند. نمونه بارزی از تاثیر موسیقی آفریقایی بر موسیقی بوشهری را می توان در استفاده از سازهای کوبه ای برای نواختن موسیقی های شاد و ریتمیک مشاهده کرد.

نشان دیگری از استفاده موسیقی آفریقایی در موسیقی بوشهری استفاده از سازهاست. حتی برخی از سازها همچون ساز دمام در واقع آفریقایی هستند، اما استفاده از آن ها در موسیقی بوشهری چنان متفاوت از استفاده آن در موسیقی آفریقایی است که خود آفریقایی ها با شنیدن صدای آن ساز احساس نزدیکی با آن نمی کنند.

در مدح موسیقی بوشهری

یکی از مشکلاتی که در مورد شناخت عموم از موسیقی بوشهری وجود دارد این است که عموما تصور می شود که موسیقی بوشهری و در مجموع موسیقی جنوبی تنها یک موسیقی با ریتم تند و ملودی های تکراری و شعرهایی کم ارزش و بدون محتواست. همانطور که اشاره کردیم موسیقی بوشهری نوحه ها و مراسمات عزاداری را غنا می بخشد، سینه زنی و عزاداری در بوشهر همواره با موسیقی همراه است.

موسیقی بوشهری پیچیدگی های زیادی دارد و پژوهشگران این نوع از موسیقی نظرات جذابی در مورد این سبک از موسیقی دارند. موسیقی بوشهری بیشتر از هر چیز در دسته موسیقی شور و دشتی قرار می گیرد و آثار بسیار کمی از دستگاه بیات یا ماهور در آن مشاهده می شود.

خیام خوانی و بسیاری دیگر از سبک های موسیقی بوشهر با فرهنگ عامه مردم این استان گره خورده و بخشی از موسیقی این استان شده اند و شاید به همین دلیل است که موسیقی در بوشهر از دیگر هنرها محبوب تر است.

از طرفی نظرات جالبی در مورد شروه نیز وجود دارد. شروه که از موسیقی های عزاداری و مرتبط با مرگ و مرثیه شناخته می شود در واقع یک آواز عاشقانه است و حزن و اندوه آن حزن و اندوهی برگرفته از احساسات و عواطف عاشقانه است.

اهمیت شناخت موسیقی های سنتی بوشهر و دیگر استان ها

در نهایت باید به این موضوع اشاره کنیم که موسیقی های سنتی بوشهر و دیگر استان ها جنبه های مختلفی دارند که هرکدام نشانگر و بیانگر ارزشی به خصوص هستند. در این موسیقی ها می توان هم حزن و اندوه را مشاهده کرد و هم شادی را و بنابراین باید برای جلوگیری از فراموشی آن ها تلاش کرد. یکی از مهمترین قدم ها می تواند شناخت و اجرای این موسیقی ها توسط موسیقیدان ها و خواننده های بزرگ کشور باشد.