آداب و رسوم چهارشنبه سوری – جشن کهن ایرانی

چرا بیشتر مردم جشن چهارشنبه سوری را دوست دارند؟ به نظر شما آتش بازی تنها دلیلی است که باعث می شود بیشتر مردم به جشن چهارشنبه سوری علاقه نشان دهند. اگر دقیق تر به این موضوع توجه کنیم متوجه می شویم که شاید دلایلی مانند ایرانی بودن و باستانی بودن این جشن کهن باعث محبوبیت آن شده است.

جشن چهارشنبه سوری هم مانند جشن های باستانی دیگر حال و هوایی به خصوص را در ما ایجاد می کند که باعث می شود به فرهنگ خود بیشتر افتخار کنیم و با آن همراه شویم. این حال و هوا به خصوص زمانی در ما پررنگ تر می شود که با انجام آداب و رسوم مخصوص جشن ها بیشتر با آنها ارتباط برقرار کنیم.

در این مقاله قصد داریم در مورد آداب و رسوم چهارشنبه سوری صحبت کنیم. جشنی که در آخرین سه شنبه شب هر سال برگزار می شود و به چهارشنبه سوری شهرت دارد. سوالات زیادی در مورد چهارشنبه سوری و رسم های آن وجود دارد که سعی می کنیم به بیشتر آن ها پاسخ دهیم.

چرا چهارشنبه سوری سه شنبه است؟

در این مورد اطلاعات زیادی پیدا نکردیم، اما تنها نظریه ای که می توانیم به آن اتکا کنیم این نظریه است:

به دلیل تفاوت هایی که در روزهای تقویم هجری شمسی و قمری وجود دارد معمولا در ایران جشن های عربی را شب قبل از روز مورد نظر جشن می گیریم. برای مثال اگر عید فطر چهارشنبه باشد جشن عید فطر از زمان غروب شب قبل (سه شنبه) آغاز شده و تا غروب شب بعد به طول می انجامد. ممکن است که این مسئله به عیدهای ایرانی و باستانی نیز سرایت کرده باشد.

آداب و رسوم چهارشنبه سوری شامل چه مواردی است؟ فقط قاشق زنی؟

شاید اگر از چند نفر در مورد آداب و رسوم چهارشنبه سوری بپرسید با چند پاسخ تکراری رو به رو شوید. قاشق زنی، پریدن از روی آتش و گفتن جمله زردی من از تو – سرخی تو ازمن. اما آداب و رسوم چهارشنبه سوری تنها همین چند مورد نیست. در ادامه در مورد این آداب و رسوم توضیح می دهیم و آن ها را معرفی می کنیم.

کوزه شکستن

یکی از رسم ها و آداب چهارشنبه سوری شکستن کوزه های قدیمی است. در این رسم ایرانیان به بالای بام خانه های خود رفته و کوزه های قدیمی و کهنه را شکسته و آن ها را نمونه های جدید جایگزین می کردند. این کار به این دلیل انجام می شد که مردم معتقد بودند بلاها و مشکلات در کوزه های قدیمی جمع شده اند و با شکستن آن ها می توان از شهر این بلاها خلاص شد.

رسم قاشق زنی

همانطور که گفتیم یکی از مشهورترین رسومات چهارشنبه سوری رسم قاشق زنی است. در این رسم جوانان با هویتی مخفی و پوشیده به درب منزل همسایگان و آشنایان رفته و با قاشق و ظرف سر و صدا ایجاد می کردند. صاحبخانه ها نیز با شنیدن این صدا از خانه ها بیرون آمده و ظرف های جوانان را با شیرینی و شکلات و آجیل پر می کردند. در حال حاضر این رسم و رسومات بسیار کم و تنها در شهرهای کوچک و روستاها که ارتباطات عمیق تری وجود دارد انجام می شود.

رسم آتش افروزی

آتش افروزی یکی از معدود رسم هایی است که از گذشته تا کنون باقی مانده و هنوز هم در شهرهای بزرگ انجام می گیرد. در واقع تمام رسومات حذف شده اند و خطرناک ترین این رسوم باقی مانده که آن هم به درستی انجام نمی گیرد. آتش افروزی یا همان بوته افروزی رسمی است که در آن هر خانواده بوته های خار و گزنی آتش می زدند. بعد از آن هر شخصی باید سه بار از روی آتش بپرد. این باور همچنان نیز وجود دارد که با این کار زردی و ضعف و بیماری از بدن خارج شده و سرخی و سلامتی به جان باز می گردد. البته شعرهایی هم وجود دارد که در هنگام پریدن از روی آتش خوانده می شود. غم برو شادی بیا، محنت برو روزی بیا یا جمله زردی من از تو سرخی تو از من.

آجیل مشکل گشای چهارشنبه سوری

یکی دیگر از رسوماتی که در گذشته پس از آتش بازی و آتش افروزی انجام می شد خوردن آجیل مشکل گشای چهارشنبه سوری بود. در این رسم خویشاوندان و آشنایان و فامیل دور هم جمع می شدند و دانه های روغنی و انواع آجیل را روی آتش بو می دادند و با نمک مصرف می کردند. این باور وجود داشت که آجیل مشکل گشای چهارشنبه سوری افراد را نسبت به یکدیگر مهربان تر کرده و کینه و کدورت ها را از بین می برد.

رسم شال اندازی

یکی دیگر از رسومات جذاب و جالب چهارشنبه سوری شال اندازی یا همان شال انداختن است. در این مراسم پس از خاموش کردن آتش و کوزه شکستن و انجام دیگر رسومات نوبت به شال اندازی می رسد. در این رسم با استفاده چندین دستمال پارچه ای یک قلاب ساخته و از دودکش ساختمان ها وارد ساختمان می کردند. بعد از این کار با چند سرفه صاحبخانه را از حضور خود مطلع می کردند و بعد از آن صاحبخانه آنچه که از قبل آماده کرده بود را در قلاب گذاشته و با تکانی کوچک برای بالا کشیدن آن علامت می دادند. به هدیه ای که درون قلاب قرار داده می شد هدیه سوری گفته می شد. البته اجرای این رسم این روزها در شهرهای بزرگ تقریبا نزدیک به غیر ممکن است.

آداب و رسوم چهارشنبه سوری در شهرهای مختلف ایران

البته رسم و رسومات چهارشنبه سوری تنها شامل این موارد نیست و مواردی که ذکر شد را می توانیم مهمترین آن ها بدانیم.

نکته جالب در مورد رسم و رسومات چهارشنبه سوری این است که در شهرهای مختلف نیز آداب رسوم متفاوتی وجود دارد. برای مثال در استان آذربایجان شرقی در روز چهارشنبه سوری به یکدیگر گلاب می پاشند که باعث سعادت آن ها شود.

یا در استان آذربایجان غربی مانند شب یلدا خانواده ها به دیدن افراد مسن فامیل رفته و دورهم آجیل میل می کنند. طبق این رسم آجیل باید از 7 قلم متفاوت تشکیل شده باشد.

استان اردبیل، بوشهر، خراسان، سیستان و بلوچستان، استان فارس، کردستان، لرستان، مازندران و مرکزی نیز هر یک آداب و رسوم متفاوتی برای انجام دادن در روز چهارشنبه سوری دارند. مشخص نیست که کدام یک از این رسوم ریشه ای باستانی دارد و از اصول رسومات جشن چهارشنبه سوری است، اما آنچه مشخص است این است که این رسوم برای مردم محترم هستند و همچنان پابرجا باقی مانده اند.